بیومکانیک قرنیه و گلوکوم (Corneal Biomechanics and Glaucoma)

بیومکانیک قرنیه، یعنی خواص فیزیکی و مکانیکی آن مانند سفتی، کشسانی و ویسکوالاستیسیته، نقش مهمی در درک و مدیریت گلوکوم ایفا می‌کند. این خواص نه تنها بر دقت اندازه‌گیری فشار داخل چشمی (IOP) تأثیر می‌گذارند، بلکه به عنوان یک عامل خطر مستقل و پیش‌آگهی‌دهنده در پیشرفت بیماری گلوکوم نیز مطرح هستند.

چرا بیومکانیک قرنیه مهم است؟

اندازه‌گیری فشار داخل چشمی یکی از اصلی‌ترین ابزارها در تشخیص و پایش گلوکوم است. با این حال، بسیاری از روش‌های تونومتری رایج، به‌ویژه تونومتری اپلاناسیون گلدمن، تحت تأثیر خواص بیومکانیکی قرنیه قرار دارند. قرنیه‌های با سفتی بیشتر یا ضخامت مرکزی بالاتر ممکن است فشار داخل چشمی را بیشتر از میزان واقعی نشان دهند، در حالی که قرنیه‌های نازک یا با سفتی کمتر ممکن است منجر به دست کم گرفتن فشار داخل چشمی شوند. این موضوع می‌تواند منجر به تشخیص اشتباه یا تأخیر در تشخیص و درمان گلوکوم شود.

هیسترزیس قرنیه (Corneal Hysteresis - CH): یک نشانگر کلیدی

هیسترزیس قرنیه یکی از پارامترهای مهم بیومکانیکی است که نشان‌دهنده قابلیت میرایی ویسکوالاستیک قرنیه یا توانایی آن در جذب و اتلاف انرژی است. این پارامتر با دستگاه‌هایی مانند Ocular Response Analyzer (ORA) اندازه‌گیری می‌شود. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که هیسترزیس قرنیه پایین‌تر با موارد زیر مرتبط است:

• افزایش خطر ابتلا به گلوکوم: حتی با وجود فشار داخل چشمی طبیعی یا تحت کنترل، هیسترزیس قرنیه پایین می‌تواند یک عامل خطر مستقل برای شروع آسیب گلوکوماتوس باشد.
• پیشرفت سریع‌تر گلوکوم: در بیماران مبتلا به گلوکوم، هیسترزیس قرنیه پایین‌تر با سرعت بیشتری در از دست دادن میدان بینایی و تغییرات ساختاری دیسک اپتیک همراه است.
• تأثیر بر اندازه‌گیری IOP: هیسترزیس قرنیه بر دقت تونومتری اپلاناسیون تأثیر می‌گذارد و دستگاه‌هایی که هیسترزیس قرنیه را در نظر می‌گیرند (مانند IOPcc در ORA)، ممکن است تخمین دقیق‌تری از فشار داخل چشمی ارائه دهند که کمتر تحت تأثیر خواص قرنیه است.

بیومکانیک قرنیه و ساختارهای خلفی چشم

اگرچه هیسترزیس قرنیه ویژگی‌های قرنیه را اندازه‌گیری می‌کند، اما شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ممکن است بازتاب‌دهنده خواص بیومکانیکی ساختارهای خلفی چشم، به‌ویژه لامینا کریبروزا باشد. لامینا کریبروزا ناحیه‌ای در دیسک اپتیک است که رشته‌های عصب بینایی از آن عبور می‌کنند و تصور می‌شود در پاتوژنز آسیب گلوکوماتوس نقش کلیدی دارد. سفتی کمتر یا قابلیت میرایی پایین‌تر در این ناحیه ممکن است آن را در برابر استرس ناشی از فشار داخل چشمی آسیب‌پذیرتر کند.

اهمیت بالینی برای دستیاران و پزشکان

درک بیومکانیک قرنیه برای دستیاران و پزشکان در مدیریت بیماران گلوکومی حیاتی است:

• ارزیابی دقیق‌تر IOP: آگاهی از تأثیر بیومکانیک قرنیه بر تونومتری به تفسیر صحیح‌تر نتایج IOP کمک می‌کند، به‌ویژه در قرنیه‌های غیرمعمول (مانند بعد از جراحی عیوب انکساری، کراتوکونوس یا ادم قرنیه).
• شناسایی بیماران در معرض خطر: هیسترزیس قرنیه می‌تواند به شناسایی افراد مستعد ابتلا به گلوکوم یا بیماران مبتلا به گلوکوم با خطر بالاتر پیشرفت بیماری کمک کند و مبنایی برای تصمیم‌گیری در مورد شدت پایش یا درمان فراهم کند.
• دیدگاهی جامع‌تر به گلوکوم: توجه به بیومکانیک قرنیه، دیدگاهی جامع‌تر از بیماری گلوکوم ارائه می‌دهد که فراتر از صرفاً فشار داخل چشمی اندازه‌گیری شده است و شامل پاسخ بیومکانیکی کلی چشم به استرس‌های وارده می‌شود.

برای تماشای فیلم آموزشی Corneal Biomechanics and Glaucoma که توسط دکتر سیدمهدی طباطبائی، استادیار گروه بیماری های چشم دانشکاه علوم پزشکی تهران وبیمارستان فارابی آماده شده، روی مطالعه بیشتر کلیک کنید.